Assalawma a’leykum doslar. Bu’gingi sa’wbetimiz dawaminda ku’sh-quwat garmoni dep atalg’an testosteron haqqinda aytip o’temiz. Ol erkek adamlarda ku’sh-quwat, a’wmet, do’retiwshilik, jinsiy ha’reketshillik, o’mirindegi ko’plegen bo’limlerinde tikkeley qatnasatug’in garmon bolip esaplanadi. Bul garmon hayal adamlarda da ushirasadi, biraq ju’da az mug’darda. U’yqisizliq, depressiya, bulshiq et massasinin’ kemeyip ketiwi, qan azliq yag’niy anemiya, terinin’ qurip ketiwi, qarin do’gereginde artiqsha maylardin’ toplaniwi, jinsiy ha’lsizlik ha’m o’zin tez-tezden jaman seze beriwler qanda testosteron garmoninin’ kemeyip ketkeni haqqinda mag’liwmat beredi.
Bunday belgiler sezilse da’rriw shipaker ko’riginen o’tiwimiz ha’m testosteron garmonina qannan analiz tapsirg’animiz jaqsi boladi. Bir neshe sebeplerge qaray bul garmonnin’ mu’g’dari to’menlep ketiwi mu’mkin eken. Misali, psixologik jaraqat, ko’p mu’g’darda spirtli ishimlikler ishiw, mayli awqatlar ko’p jew (fast fud siyaqli), ha’m tiykarinda ko’p mu’g’darda kofeyin ha’m xolesterin bolg’an aziq-awqatlardi jew na’tiyjesinde to’menlep ketedi eken. Sonin’ menen birge jinsiy ag’zalarinin’ jaraqat aliwlari yamasa to’menligi jasqa tuwra o’zgerisler de qanda testosteronnin’ kemeyip ketkeni haqqinda aytadi.
Bul garmon er adamlardin’ o’mirinde qanshellim a’hmiyetli bolsa, onin’ ha’dden tis ko’beyip ketiwi de sonshelli ziyan. Bunday waqitta er adamlarda ha’dden tis ashiwshaqliq, artiqsha shashlardin’ o’sip ketiwi, bet ju’zlerinde irin’li bezewlerdin’ (ugri) ko’beyiwi, ayirim jag’daylarda o’zin-o’zi o’ltiriwge shekem alip baradi. Bunday belgilerdi ko’binese o’spirim jastag’i balalarda ushiratiw mu’mkin.
Testosteron mu’g’darin ko’teriw ushin birinshi spirtli ishimlikler ha’m temekilerden waz keshiw kerek boladi. Solay etip, kofe ishiwdi de kemeytiw kerek. Awqatlaniw dizimine er adamlar baliq, miywe ha’m palizlardi a’lbette kirgiziwi sha’rt. Tawiq ha’m ma’yek, ten’iz aziq-awqatlari, g’oza, asqabaq ha’m semechka, piyaz da qang’a paydali. Ha’r ku’ni segiz saatliq u’yqi ta’rtibine boysiniwi ma’qsetke muwapiq boladi. Fizikali ha’reketshen’likke de u’lken itibar qaratiw kerek boladi. Ha’ptesine bir ma’rte bolsada basseyinge barip ju’ziwdi de a’det etsek ju’da paydali bolar edi.
Azanda turg’anda a’lbette ju’giriw, ko’birek piyada ju’riwge ha’reket etiw kerek. Doslar, Testosteron garmonin ta’minleytug’in qanday da da’rilerdi shipakerdin’ ma’sla’ha’tisiz ishpen’. Garmonlardin’ ma’selesi shipakarlerdin’ ma’sla’ha’tisiz a’melge aspaydi. Solay eken, joqaridag’i belgilerge qarap o’z basimliq penen emleniwge ha’rekette etpen’. Eger shipakerdin’ so’zlerine ha’m ma’sla’ha’tlerine itibar qaratsan’iz, saw boliwdin’ en’ birinshi qag’iydasi bul az ha’reketleniwden qashiw ha’m ku’ndelikli ha’rekette boliwdi bildiredi. Usi bir g’ana altin qag’iyda sizlerdi ha’r tu’rli den-sawliq penen baylanisli bolg’an mashqalalarg’a sheshim tabip beredi.
