Assalawma a’leykum hu’rmetli doslar. Ko’p jasaw tilegi aldinnan bar bolip, ata-babalarimiz bug’an erisiwdin’ jollarin tinbay izlegen. Buring’i zamanda alimlar tamirdan qan aldirip almastirip turiw ko’p jasawg’a imkan beredi dep esaplag’an bolsa, geybir alimlar basqa tu’rlerin de izlegen. Shved alimi fiziolog Gallerdin’ aytiwinsha, ju’z jildan ko’birek jasaw negizinde na’silge baylanisli eken. Rawajlang’an ma’mleketlerdin’ taniqli qa’niygeleri uzaq jasawdin’ siri ha’mme waqit ha’rekette boliw menen baylanisli ekenin ayriqsha aytip o’tedi. Frantsuz filosofi Jan Jak Russo bilay jazg’an eken: “Jayaw ju’rgen meni tirilttiredi, ruwxlantiradi, tetik etip, kewlim ko’teriledi. Ha’reket etpesem, ha’tteki, pikirley almayman. Eger denem ha’reketlense, demek, an’im da ha’reketlenedi.”

Shini menen de ha’reket bolmasa o’mir toxtaydi. Orta jastan o’tken adamlar o’z tu’r-tu’sinin’, ruwxiy awhalinin’, ha’m de kewlindegi ha’r turli o’zgerislerdi ko’rip geyde kewli sho’gedi. “Men qartayip atirman” dep ta’shwishlenedi. Negizinde adam 50 jastan keyin g’arriliq taman da’slepki qa’demlerin qoyip baslaydi eken. Bul waqitqa kelip denenin’ barliq ag’zalarinda bir neshe patologik jag’daylar ko’rine baslaydi. Qisqa etip aytqanda, bes-alti yamasa odan da ko’birek kesellikler organizmde tap “gu’lda’ste” ge uqsap jiynaladi. Ol da jetpegendey g’arriliq bosag’asinda adam ko’p ashiwlanadi, geyde ishiwshilikke de berilip, o’z-o’zin za’ha’rleydi. Bir filosof qartayg’anliqti u’lken bir muz bo’legi – aysbergkke uqsatadi. Ol “Jas o’tken sayin ju’zege kelip atirg’an bir topar keselliklerge qa’nshelli biyparwa bolsan’iz, u’lken aysbergge sonshelli jaqinlasip barasiz” degen eken.

Solay etip, o’zlerimizdi “aysbergge” barip uriliwdan saqlaw ushin ne islewimiz kerek? Denemizde qartayiwg’a sebep bolatug’in erkin radikallar bar. Olardi joq qila alatug’in vitamin A, E ha’m C vitaminler bolip tabiladi. Sonin’ ushin da erkin radikallardin’ dushpani bolg’an vitaminlerge bay awqatlardi jegen jaqsiraq. Sebebi vitamin A jetispese, adamnin’ terisi qurg’aqlasip, ko’zler qaran’g’ilasatug’in boladi, tirnaqlar ekige ayirilip baslaydi, shash ag’arip, uliwma denede ha’lsizleniw baslanadi. Go’sh, baliq, bawir, ma’yektin’ sariwzi, su’t, miywe- palizlarda vitamin A ko’p boladi. Vitamin E jetispegende jinsiy garmonlar ha’reketi pa’seyedi, organizmde waqitinan burin qartayiw baslanadi. E vitamini g’oza, go’sh, bawirlarda ko’zirek boladi.

Vitamin C jetispegende erinler ko’geredi, bu’yrek isi to’menlesedi, terige qan qu’yiliwi de mu’mkin eken. Bul vitamin pomidor, geshir, shipovnik, kapusta ha’m miywelerde boladi. Siz 60 jastasiz ba? Onday bolsa o’mirin’izdi jan’adan baslan’ dep ma’slahet beremiz. Aniq pikirlep, aldin’izg’a ma’qset qoyin’. Son’ usi ma’qsetin’iz jolinda ha’reket etin’. Izertlewler na’tijesine ko’re, joqari mag’liwmat alg’an, temeki shekpegen, pa’s kaloriyali awqatlar jemegen, tez-tezden sport penen shug’illang’an, ja’ne de, miydi is-ha’rekette uslap turiw ushin krossvodlar sheshiw arqali rawajlantirg’an qartayg’an adamlar ko’p jasap, tetiklikti saqpal qalg’an. Qullasi, aqliy tetiklik, dene tetikliginin’ tiykarg’i sebebi eken.