Assalawma a’leykum qa’dirli Danaliq radiosi tin’lawshilar! Sizler menen ja’ne efir arqali ushrasip turg’animizdan ju’da quwanishlimiz.

Quday adamnin’ miyin sonday da’rejede quramali, a’jayip tu’rde jaratqan bug’an tek g’ana tan’ qaliw mu’mkin. Eger bas miy qa’niygesi menen so’ylessek, insan miyinde ha’r bir na’rsege juwap beriwshi noqatlar bar ekenin bizlerge saatlap aytip beriwi mu’mkin. Odan tisqari bizler o’mirde jaqsi bilim aliwimiz, jaqsi jumisqa kiriwimiz, adamlar menen jaqsi qarim-qatnasta boliwimiz ushin ha’m kerek bolatug’in este saqlaw bekkemligi miyde bar eken. Miy jan’a bir mag’liwmatti qabil etip aladi, onin’ ishinde salma payda boladi. Insan miyinde salmalar, yamasa siziq siyaqli jollar qansha ko’p bolsa, miy iyesinin’ qansha ko’p oqig’anlig’in ko’rsetedi eken. Biraq geyde eslep qaliwimiz kerek bolg’an na’rselerdi eslep qala almaymiz.

Ne ushin bunday boladi eken-a? Bunin’ en’ birinshi sebebi, adam itibarinin’ alan’ boliwi eken. Insan esitken, ko’rgen na’rsesin diqqat penen qabil etse, sol mag’liwmat biraz waqit miyde saqlanadi. Itibarsizliq – este saqlawdin’ en’ qa’wipli dushpani esaplanadi. Biraq jaqsi este saqlaw bul mag’liwmatti jaqsi jetkerip beriw degeni emes. Geybirewler mag’liwmatti jaqsi saqlap qaladi, biraq jetkerip beriwge kelgende, qiynaladi. Mag’liwmat jaqsi saqlaniwi ha’m kerek waqitta ja’ne miyden sirtqa jetkerip beriliwi ushin adam o’zin bos qoyiwi kerek, son’ miyden mag’liwmatlardi tag’i eske tu’siriwin’izge mu’mkin boladi. Ko’pshilikler eslep qaliwi to’men ekenliginen ariz etedi. Bunin’ bir neshe sebepleri boliwi mu’mkin.

Birinshi orinda qanazliq, bug’aq keseli, depressiya, klimaks, spirtli ishimlikke beriliw ha’m sharshaw. Qartayg’anda este saqlawdin’ pa’seyiwi bul miy toqimalarina jeterli tu’rde qan jetip barmag’anlig’i ushin. Buni meditsina qa’negiyleri Alsgeymer keselligi dep ataydi. Bunday jag’daylarda meditsinaliq jaqtan emleniw talap etiledi. Biraq este saqlawdin’ pa’seyiwine meditsinag’a baylanisli bolmag’an ja’ne bir sebebi bar. Bul – miydin’ ha’reketsizligi. Adam qanday da bir na’rse menen shug’illanbasa, miy qatip qaladi. Miydi jan’a mag’liwmatlar menen ta’minlep turatug’in shinig’iw, este saqlawdi jaqsilaydi. Sonin’ ushin da aqil miynet penen shug’illanatug’in adamlar, ha’tteki qartayg’anda da ku’shli este saqlawg’a iye boladi. Biraq tek g’ana aqil miynet penen shug’ilaniw da bolmaydi. Aqil miynet penen birge fizikaliq miynetti de birgelikte alip bariw kerek.

Ha’r ku’ni qanday da bir fizikaliq is etiwge, hesh bolmag’anda shinig’iw qiliwg’a ha’reket eteyik. Erte azandag’i dene shiniqtiriw, ju’giriw, tez ju’riw qan aylanisin jaqsilaydi ha’m miydi kislorod penen ta’minleydi. Toyip uyiqlaw bolsa miydi xariwdan saqlaydi. Ha’mme waqit kem uyqilaw este saqlawdi kemeytip jiberedi. Tu’n’gi uyqi waqtinda miy ku’ni menen qabil etken mag’liwmatlardi sortlaydi. Geybirewlerin bolsa turaqli este saqlaw bo’limine o’tiredi. Az uyqilaytug’in adamlardin’ miyi bolsa bul isti orinlawg’a u’lgermeydi ha’m jan’a mag’liwmatti qabil ete almaydi. Miyimizdin’ jaqsi islewi bizlerdin’ awqatlaniwimizg’a da baylanisli. Misali, miy ushin gluykoza, xolin ha’m fosfolipidler, vitamin E, C ha’m B toplamindag’i vitaminler, beta-karotin ha’m folat kislotalari kerek. Bunday vitamin ha’m minerallar miyimizdi awqatlantirip, saw ha’m ku’shli boliwina ha’m jaqsi eslep qaliwina ja’rdem beredi.